Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας του Ολιβιέ Ζισουά,

http://commedeslionsdepierre.net/thefilm/about/?lang=el

Από το 1947 ως και το 1951, περισσότεροι από 80.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά ελληνικής καταγωγής εκτοπίστηκαν στη Μακρόνησο, σε στρατόπεδα αναμόρφωσης που δημιουργήθηκαν για να «καταπολεμήσουν την επέκταση του Κομμουνισμού».
Ανάμεσα στους εξόριστους αυτούς, βρίσκονταν πολλοί συγγραφείς και ποιητές, όπως ο Γιάννης Ρίτσος και ο Τάσος Λειβαδίτης.
Παρά τις στερήσεις και τα βασανιστήρια, κατάφεραν να γράψουν ποιήματα στα οποία περιγράφουν τον αγώνα για επιβίωση μέσα σε αυτό το σύμπαν εγκλεισμού. Τα κείμενα αυτά, εκ των οποίων κάποια θάφτηκαν στα στρατόπεδα, βρέθηκαν αργότερα.
Η ταινία αναμιγνύει τα ποιητικά αυτά γραπτά με τις ομιλίες αναμορφωτικής προπαγάνδας που μεταδίδονταν ακατάπαυστα από τα μεγάφωνα των στρατοπέδων.
 Αργά πλάνα τράβελινγκ μας οδηγούν σε ένα υπνωτικό ταξίδι μέσα στα ερείπια των στρατιωτικών εγκαταστάσεων, ενώ προσκρούουν σε φωτογραφικά αρχεία.
 Ένα κινηματογραφικό δοκίμιο που ζωντανεύει τη μνήμη ξεχασμένων ερειπίων και μιας μάχης που χάθηκε.

Σημείωμα του σκηνοθέτη

Οι ποιητές συνήθως γράφουν για να υμνήσουν τη φύση, να εκφράσουν ερωτικά αισθήματα ή ακόμα την οδύνη της ύπαρξης. Σπάνιοι είναι εκείνοι που δημιούργησαν ποιητικό έργο πίσω από συρματοπλέγματα, κάτω από βασανιστήρια. Οι ποιητές της Μακρονήσου έκαναν να αναδυθεί από τα κείμενά τους μια φωνή αντίστασης, ένας πίδακας ζωτικής δύναμης. Τα ποιητικά χρονικά της ζωής των πολιτικών εξόριστων πάνω στο νησί αφηγούνται τον τρόμο και την επιβίωση μέσα σε αυτό το βάρβαρο εργαστήριο που στόχο είχε τον «πνευματικό επαναπρογραμματισμό» των αντιστεκόμενων κομμουνιστών.

Όταν, κατά λογοτεχνική τύχη, διάβασα τα ποιήματα αυτά, «είδα» εικόνες ενός φρικτού παρελθόντος, τις οποίες θέλησα να φέρω αντιμέτωπες με εικόνες του παρόντος: αυτές των ερειπίων των στρατοπέδων της Μακρονήσου. Θέλησα να ψάξω στους σωρούς από πέτρα και σκυρόδεμα για αποτυπώματα των όσων συνέβησαν, να τα αντιπαραθέσω στα ουρλιαχτά των μεγαφώνων που μετέδιδαν εθνικιστικά συνθήματα, να τα τοποθετήσω δίπλα στις φωτογραφίες των εξόριστων. Μια ταινία μνήμης που μάχεται ενάντια στη λήθη, σήμερα που αποτρόπαιες εθνικιστικές εξάρσεις αναδύονται ξανά στην Ελλάδα…

Τα ποιητικά αυτά κείμενα που γράφτηκαν πίσω από τα συρματοπλέγματα της απομόνωσης παραβάλλονται με τις εικόνες ερειπίων που «επιβιώνουν» στο νησί. Κινηματογραφημένες συμμετρικά σε πλάνα τράβελινγκ και πανοραμίκ 360°, αυτές οι εικόνες ερειπίων ξετυλίγουν ένα χώρο που υπνωτίζει και επιχειρεί να θέσει σε λειτουργία τη φαντασία, μεταξύ παρουσίας και απουσίας, μνήμης και λήθης. Η σύζευξη ανάμεσα στην ακρόαση της ποίησης και τη σχεδόν «παράλογη» κινηματογραφική προσοχή που δίνεται στα πέτρινα ερείπια επιδιώκει να ξυπνήσει τα αποτυπώματα της Ιστορίας που «εμπεριέχονται» στις πέτρες.

Αυτό το πεδίο εικόνας και λογοτεχνίας αποτελεί τον πυρήνα αυτού του κινηματογραφικού δοκίμιου. Παράλληλα, τα γραπτά της εθνικιστικής βασιλόφρονης προπαγάνδας που εξυμνούσε τις αρετές του «εργαστηρίου της Μακρονήσου» έρχονται να αντιπαρατεθούν στα ποιήματα των «αμετανόητων» εξόριστων. Μεταξύ αμετανόητης ποίησης και ακροδεξιάς προπαγάνδας διεξάγεται επί της οθόνης ένα είδος λογοτεχνικού και φωτογραφικού «Ψυχρού Πολέμου» που διαδραματίζεται στην περιορισμένη έκταση της Μακρονήσου.

Τέλος, μια φωνή απευθύνεται στους αμετανόητους στο δεύτερο πρόσωπο του πληθυντικού, ιχνογραφώντας, ανακαλώντας, διερευνώντας την ιστορική μοναδικότητα των στρατοπέδων της Μακρονήσου. Εξήντα και περισσότερα χρόνια μετά από τα γεγονότα αυτά, η φωνή αυτή – τροφοδοτημένη από τις πολυάριθμες μαρτυρίες των επιζώντων της Μακρονήσου – ρωτά για το μοναδικό αυτό γεγονός στην ιστορία του 20ού αιώνα, σκιαγραφεί την επίμονη αντίσταση στα βασανιστήρια, διερωτάται για τη δύναμη της ουτοπίας... Σε αντίστιξη, τα ποιήματα που επιτρέπουν να ακουστεί το «βίωμα του εγκλεισμού» στη Μακρόνησο έρχονται ως απαντήσεις σε αυτό το κείμενο, το οποίο περισσότερο θέτει ερωτήματα παρά πληροφορεί.

Ολιβιέ Ζισουά

 

Σκηνοθεσία, φωτογραφία, μοντάζ: Olivier Zuchuat
Σενάριο: Olivier Zuchuat, Ελένη Γιώτη
Λογοτεχνική έρευνα, Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Γιώτη
Καλλιτεχνική συνεργασία: Corinne Maury
Ιστορικός σύμβουλος: Στρατής Μπουρνάζος
Μακενίστας: Κάρολος Στέρμι
Βοηθοί μακενίστα: Θανάσης Καράμπελος, Γιώργος Ρήγας
Ήχος: Άρης Αθανασόπουλος
Μοντάζ ήχου: Vincent Montrobert, Julien Bourdeau
Μιξάζ: Denis Séchaud
Ελληνικές φωνές: Τάσος Ράπτης, Κώστας Βασαρδάνης, Γιάννος Περλέγκας, Μάνος Βακούσης, Περικλής Μουστάκης
Γαλλική φωνή: Jean-Claude Dauphin
Εταλονάζ: Ulrich Fischer
Ψηφιοποίηση φωτογραφικών αρχείων: Ιφιγένεια Τζιμούλη, Ελένη Γιώτη
Διεύθυνση παραγωγής – Γαλλία: Sophie Daniel
Παραγωγοί: Pierre-Alain Meier, Xavier Carniaux
Συμπαραγωγοί: Θάνος Λαμπρόπουλος, Olivier Zuchuat
Παραγωγή: AMIP, Prince Film
Με τα ποιήματα:
Γιάννης Ρίτσος,   Πέτρινος Χρόνος: Α.Β.Γ., Χρόνος, Έτοιμοι, Βράδι, Αλέξης
Απαγγελία: Τάσος Ράπτης
 Γιάννης Ρίτσος,   Οι Γειτονιές του Κόσμου
Απαγγελία: Τάσος Ράπτης
Γιάννης Ρίτσος,     Γράμμα στο Ζολιό Κιουρί
Απαγγελία: Τάσος Ράπτης
Ποιήματα στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Κέδρος
Τάσος Λειβαδίτης,    Μάχη στην Ακρη της Νύχτας (Το Χρονικό της Μακρονήσου)
Απαγγελία: Κώστας Βασαρδάνης
 Τάσος Λειβαδίτης,    Απλή Κουβέντα
Απαγγελία: Γιάννος Περλέγκας
Ποιήματα στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Κέδρος
Μενέλαος Λουντέμης,   Είμαι καλά…
Απαγγελία: Γιάννος Περλέγκας

Με τα κείμενα του περιοδικού: Σκαπανεύς Μακρονήσου
Μηνιαία έκδοση του Γραφείου Τύπου και Ραδιοφωνίας Μακρονήσου Σ.Τ.Γ. 902Β
Ιδιωτική συλλογή Γιώργου Πετρόπουλου
και με τις ομιλίες Μακρονήσου που αναφερόνται στις γραπτές μαρτυρίες των:
 Ευάγγελου Μαχαίρα, Κώστα Μπίρκα - Μιχάλη Μπούρμπουλα,
Λεφτέρη Ραφτόπουλου, Γιώργου Φαρσακίδη
Απαγγελία: Μάνος Βακούσης, Περικλής Μουστάκης

Φωτογραφικά αρχεία:
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ),
Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού (ICRC),
Ιδιωτική συλλογή Νίτσας Γαβριηλίδου,
Ιδιωτική Συλλογή Στέλιου Κασιμάτη / Φωτογραφίζοντας,
Ριζοσπάστης

Κινηματογραφικά αρχεία: BBC, Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Εξοπλισμός: Άρκτος ΑΕ, Gazi Grip, AMIP, Les Films du Mélangeur, C-Side Productions, Prosenghisi Film & Video, Film Lighting
Στούντιο ήχου: Echo Studio, Basement Productions, Masé Studio, Chuuut! Films, Akron Studio, Kana-sons
Σχεδιασμός ιστοσελίδας: Ελένη Γιώτη, Ιλάν Μανουάχ  Κατασκευή ιστοσελίδας: Άγγελος Κουφάκης